Organische organisaties
Een bijenkorf is perfect georganiseerd. Iedere bij heeft een taak en niemand die ze vertelt wat er moet gebeuren. Bijen hebben een collectief doel.
Slagvaardige organisaties zijn meestal nieuw georganiseerd. Zij zijn vaak organisch georganiseerd. Het collectief belang is zo erg aanwezig dat medewerkers alleen naar de naaste medewerker hoeft te kijken om te weten wat er moet gebeuren. Als iedere medewerker dit doet binnen de waardeketen, ontstaat er een zodanige synergie en flow, dat het zichzelf (organisch) stuurt. Organisaties naar het voorbeeld van de natuur…
De natuur als voorbeeld
Om organisaties beter te begrijpen kijken we naar de natuur. De natuurlijke omstandigheden veranderen. Soms snel en soms heel geleidelijk, maar wel voortdurend. Species passen zich aan, nieuwe species verschijnen of verdwijnen. Waarom zou dit anders zijn bij door ons gecreëerde organisaties in relatie met de samenleving?
Dinosauriërs schijnen volgens wetenschappers uitgestorven te zijn doordat het klimaat radicaal veranderde. Dino’s waren niet instaat zich aan te passen. Andere species namen de aarde over; de zoogdieren. Het aanpassingsvermogen van een specie is recht evenredig aan de overlevingskansen.
Dino’s waren imposante verschijningen, krachtig en machtig. Voor dat moment in hun leven was dat hun voordeel. Wendbaarheid en vernuft was niet nodig. Met machtsvertoon en kracht denderden ze over de aardbol en verslonden wat ze tegenkwamen. Voedsel was er in overvloed door het zeer milde en stabiele klimaat. En toen veranderde er iets…
Zo machtig en solide als de dino’s leken te zijn, hoe kwetsbaar waren ze toen de omgeving veranderde. Zoogdieren namen het over. Kennelijk waren zij beter uitgerust om te overleven in de veranderende omstandigheden. In vergelijking met de dino’s waren zoogdieren klein, wendbaar en slim. En hoe succesvol zijn zij gebleken.
Organisaties in hun omgeving
Veranderingen vinden ook plaats binnen onze huidige omgeving; steeds meer divers en sneller. Zo zijn wij ook veranderd van verzamelend naar een agrarische organisatie, van de gilden, de industriële revolutie naar het informatietijdperk. In de literatuur wordt gesproken van revolutie, maar het is eigenlijk een transitie. Een revolutie is eigenlijk een afgewogen afgedwongen verandering. Een transitie is een onafgewogen en onvermijdelijke radicale verandering.
De industriële transitie was geen vooraf geplande ontwikkeling. Het ontstond spontaan en jaagde zichzelf aan. Producties werden massaler en daardoor goedkoper. Parallel aan de industriële transitie kwam ook het kapitalisme naar boven. Om nog meer te produceren en met de winstmaximalisatie belofte werd kapitaal in de ondernemingen geïnvesteerd. Organisaties streefden unaniem naar schaalvergroting en marktaandeel. “Greed is good”, nog groter en meer, zijn termen die hier bij horen. Warenhuizen, supermarkten, alles werd groter om meer winst te kunnen maken. Voedselproducenten en arbeiders werden uitgeknepen om de winst maximaal te houden. Welvaart ging boven welzijn
De industriële transitie kantelde naar de informatiemaatschappij en had globalisering tot gevolg. Arbeid en kennis werden globaal. Doordat kennis meer en meer (soms onbedoeld) werd gedeeld gingen ontwikkelingen ook steeds sneller, zo niet exponentieel. Bijna elk land is in staat massaal te produceren. De rek in ‘meer’ lijkt eruit te zijn. Men kantelt nu naar beter. Organisaties echter, zijn ingesteld op ‘meer’ en slecht in staat zich aan te passen op nieuwe behoeften. Alles lijkt nu mogelijk maar de molochs (Dino’s) konden zich nauwelijks aanpassen. Met molochs wordt hier bedoeld, organisaties die zijn gestoeld op meer en meer efficiënt. De benodigde slagvaardigheid om te reageren op nieuwe ontwikkelingen lijkt moeizaam.
Net als de kanteling die het uitsterven van de Dino’s in gang zette, nemen andere kleiner en wendbaar georganiseerde organisaties het over.
Organisch organiseren
Organisaties naar het voorbeeld van de natuur. Hoe kun je een organisatie slagvaardig organiseren naar het voorbeeld van de natuur?
Wendbaarheid geeft slagvaardigheid.
Kijken naar de natuur geeft inspiratie en inzicht hoe zij georganiseerd is. Een zwerm spreeuwen is een mooi voorbeeld. Wat het precieze doel is van een zwerm is niet helemaal duidelijk, maar de natuur doet nooit zomaar iets. Het vermoeden is dat een zwerm roofvogels in verwarring brengt en dat voedsel (vliegende insecten) effectiever genuttigd wordt. Effectief overleven dus.
De werking van een zwerm is verbluffend eenvoudig. Het collectieve doel is duidelijk en iedereen houdt zich er aan. Elke vogel reageert op zijn naaste en houdt gewenste afstand, niet meer, niet minder. Dit kan ook niet anders. Als een vogel over andere vogels heen gaat kijken mist die de richting van zijn buurvogel. Het geheel is een fraai schouwspel. Georganiseerde wendbaarheid, en niemand heeft de leiding! Frappant toch? Als één geheel beweegt de zwerm zich waar het kennelijk moet zijn.
Deze truc is prima binnen organisaties te implementeren. Het collectieve doel en de plaats in de waardeketen moeten duidelijk zijn. Elke processtap krijgt input en genereert een output. Elke medewerker heeft dus een inputpartner en een outputpartner. Op hun beurt heeft elke in- of outputpartner ook weer een partner. Elke partner reageert op wat er gebeuren moet binnen een regulier proces, of als er afgeweken wordt. Als er moet worden afgeweken, verandert dus de richting, maar het collectief doel wijzigt niet.
Is er dan helemaal geen leiding? Natuurlijk is een leider nodig. Een leider wijst de weg, en als het nodig is, wijst hij op de afwijking. That’s all! De leider heeft verder geen bemoeienis met de operatie. Interventies op de operatie moeten altijd vermeden worden. Elke medewerker reageert adequaat op zijn buur. In het voorbeeld van de zwerm is de leider de natuur. De natuur -en haar regels- wijzen de weg.
Wat is dan nog de rol van de manager? Managers zijn in het leven geroepen vanuit het idee dat medewerkers onwetend waren, niet weten hoe te organiseren en vrij lui zijn. Waar deze premisses vandaan komen en heden ten dagen nog worden gebruikt is een raadsel. We kunnen veel leren van de oude Griekse geleerde Aristoteles die beweerde: “Een volk wordt niet geregeerd bij wetten en regels, maar door mensen die het oprecht met elkaar menen”. Wantrouwen is controleren en vriendschap kent geen regels.
Zie ook een ander perspectief van Nieuw organiseren.