Macht, geld en vrijheid

Macht, geld en vrijheid. Hoeveel is het allemaal waard? We onderzoeken wat macht is en hoe dat zich verhoudt met de basisbehoefte de mens en welk effect macht heeft op vrijheid en geld, en andersom.

Macht

Volgens de Piramide van Maslov is globaal genomen ‘geborgenheid’ het meest belangrijke waar een mens behoefte aan heeft.  Maar wat sommige mensen in de praktijk nog belangrijker vinden is macht. Met macht ben je in staat om direct op gedrag te sturen van een ander. Bij hoe meer mensen je het gedrag direct kan sturen des te groter je macht is. Macht heeft aanzien en macht geeft privileges. En toch, macht komt niet voor in de piramide. Erkenning wel en erkenning is een bevestiging van waardering. Waardering en erkenning zijn behoeften die het dichts tegen macht aan liggen. Wat hebben macht en erkenning/waardering dan met elkaar te maken? Mensen die gewaardeerd worden, worden vaker gevolgd. Bij hoe meer mensen je wordt gevolgd, des te groter is de waardering. Je kunt ook afdwingen dat je wordt gevolgd. En dat heet dan weer macht! Dit brengt mij tot het volgende: macht is kunstmatige waardering.

Er zijn verschillende soorten macht:

• De overheid heeft macht omdat zij de regels maakt en sancties heeft als je je niet aan de regels houdt
  • ze kunnen je bijvoorbeeld dwingen oorlog te voeren dat je niet wil
  • ze kunnen je dwingen om zaken te doen (of juist niet) met organisaties
• Politici hebben macht omdat jij hen mandateert bij het stemmen
  • je kiest de politicus die je het minst wantrouwt; is niet stemmen een alternatief?
• Kennis wordt ook gezien als macht. En dan eigenlijk alleen wanneer kennis niet wordt gedeeld. De werkelijke waarde van kennis krijgt deze als ze wordt gedeeld; macht gaat dan over in kracht.
• Invloed is indirecte macht. Beïnvloeding maakt dat je anders gaat denken en daardoor je gedrag aanpast. Iemand met invloed heeft niet direct macht.
• Manipulatie is het zelfde proces als beïnvloeden, maar dan met een verdraaide werkelijkheid.

Geld/waarde

Met geld kun je spullen en diensten kopen. Met veel geld kun je veel spullen en diensten kopen. En met extreem veel geld kun je extreem veel of extreem zeldzame spullen en diensten kopen. Zo kun je ook macht kopen. Macht is een vorm van het hebben van volgers. Je kunt volgers dus ook kopen. Beloof hen welzijn en voorspoed in ruil voor hun stem. Deel cadeaus uit, organiseer feesten of creëer banen voor de mensen.

Hoe we het ook wenden of keren, gemiddeld genomen wordt iemand met een dure auto en een strak pak serieuzer genomen dan iemand in een korte broek op de fiets. We vullen dat als mens al heel gauw in. Onze hersenen registreren het verschil tussen deze mensen en vult in: “man in pak en auto is zeer waarschijnlijk succesvol”.  Onbewust ben je dan geneigd de man met de auto te volgen i.p.v. van de man met de fiets. Succes trekt aan.

Geld en macht gaan dus aardig hand-in-hand. Met macht kun je geld aantrekken en met geld kun je weer macht kopen. Kijk bijvoorbeeld naar overnames van bedrijven. Het gaat niet altijd om de schaalvergroting en lang niet altijd over het verbeteren van de kwaliteit, maar om het naar je hand kunnen zetten van de markt. Er wordt vaak gezegd “Wie betaalt die bepaalt”.

Humphrey Bogart had hier ook een aardige quote voor: “The only point in making money is so you can tell one big shot where to go”

Eerder is geponeerd dat macht eigenlijk een kunstmatige vorm van waardering (in de piramide van Maslov) is. Waardering is meestal ook uit te drukken in geld. Hoe meer spul of gedrag gewaardeerd wordt des te kostbaarder het kan worden. Kan, omdat waardering geen prijs hoeft te hebben. Voorbeeld: Als ik goed kan tekenen en daardoor uitstekend gewaardeerd wordt, ben ik in de positie om daar goed geld voor te vragen, maar dat hoeft niet. Ik kan al mijn tekeningen ook publiek tentoonstellen en er niets voor vragen. Als we het omdraaien is vraag die nu gesteld kan worden: Kun je waardering kopen? Nee, oprechte waardering niet. Waarderen is in feite een waarde toekennen aan iets of iemand. Het heeft ook niet veel zin om voor tien Euro tien Euro te kopen. Hiermee lijken we te bevestigen dat macht nepwaardering is. Macht is te koop en oprechte waardering niet. Hoe kwamen we hier ook al op? Zowel waardering en macht leveren volgers op.  Geld levert macht op en macht trekt geld naar zich toe.

Vrijheid

Het uitoefenen van macht betekent aan de andere kant het inleveren van vrijheid. De vraag is: in hoeverre staat een mens toe dat zij haar vrijheid vrijwillig inlevert? 

Mensen lijken heel vrijwillig vrijheid in te leveren. Dat begint bijvoorbeeld bij het geven van een hypotheek op een huis. Je gaat een enorme schuld aan bij een bank die zelf nauwelijks een risico loopt. Immers, als de hypotheekgever haar schuld niet meer kan aflossen, heeft de bank nog altijd het huis als onderpand. Door zo’n grote schuld aan te gaan schep je verplichtingen. Voldoen aan verplichtingen is een beperking van vrijheid. Die beperking van vrijheid is het stukje macht wat je aan de bank geeft. Immers, we hadden al gesteld dat de andere kant van macht het inleveren van vrijheid is.

Macht en vrijheid zijn eigenlijk communicerende vaten. Waar je vrijheid inlevert ontstaat ruimte voor macht. Maar macht inleveren is vrijheid geven.

Vrijheid  is omgekeerd evenredig met het hebben van verplichtingen. Let wel, een verplichting is iets moeten of iets laten zonder dat je het echt wilt. Zorgen voor je kinderen is geen verplichting, dat doe je gewoon (in doorsnee).

Opvallend wel is dat ook, net als macht, vrijheid niet in de piramide van Maslov zit. Waarschijnlijk dat de mens van nature geneigd is vrijheid in te leveren aan macht en daardoor hopen op geborgenheid, die dan wel weer voorkomt in de piramide.

Een fraai driemanschap

Bovenstaand laat zien dat er een wedijver bestaat tussen geld en macht aan de ene kant en vrijheid aan de andere kant. Geld ondersteunt macht en macht trekt geld aan. Als we vrijheid belangrijker vinden waarom komt de mens dan niet uit deze impasse? Als het is dat de mens maar al te graag vrijheid inlevert aan macht in ruil voor geborgenheid mogen we ons gaan afvragen of dat wel van onze tijd is. In tijden dat mensen afhankelijk waren van kennis (macht) van anderen en nauwelijks geïnformeerd waren, is dat nog wel voor te stellen. Echter, we leven nu in een wereld waarin mensen over het algemeen goed opgeleid zijn en zeer goed geïnformeerd.

Levert de mens vrijheid in voor geborgenheid en geeft daarmee macht aan anderen? Dat is een interessante constatering.

Besturen vanuit vertrouwen

Volgens filosoof Hobbes brengt angst mensen samen. Tegelijk is het omgekeerde natuurlijk ook waar: vertrouwen brengt mensen net zo goed bij elkaar. Het is de vraag of de ontwikkeling van techniek, informatie en maatschappij de balans naar binding op basis van vertrouwen in plaats van angst op gaat.  Vertrouwen is steeds meer het ingrediënt waarop de maatschappij bestuurd kan worden.

Vertrouwen in plaats van angst en wat winnen we ermee? Misschien was angst onder mensen vroeger een gewonere zaak dan nu. Vroeger wist de doorsnee mens niet zoveel. Alles wat buiten de levensgemeenschap afspeelde was onbekend. Onbekend geeft onzekerheid en onzekerheid schept ‘ angst voor morgen’. In zo’n situatie is het enigszins te begrijpen dat men vrijheid inlevert aan anderen om in ruil daarvoor geborgenheid te krijgen. Die geborgenheid is dan wel relatief. Immers, de macht kan jou dingen laten doen waar je niet achter staat. Interessant dilemma! 

Maar als we dat allemaal los kunnen laten? In bepaalde democratieën wordt volop geëxperimenteerd met een directere vorm van democratie. Zo zijn er lotingsvormen waarbij mensen worden geselecteerd uit de bevolkingsgroep die zich buigen over zaken waarin een besluit moet worden genomen. Een soort van Jury besluitvorming. De macht wordt zo bij de centrale politiek weggehaald en hebben de burgers zelf meer vrijheid om te bepalen wat er moet gebeuren.

De bevolking krijgt op deze wijze het vertrouwen om zelf belangrijke beslissingen te nemen. De gemiddelde burger is goed opgeleid en voldoende geïnformeerd om juiste besluiten te nemen en deze om te zetten in wetten. Hiermee is de verschuiving van de centraal geleide overheid naar de burgers zelf een feit. Macht en daarmee ook geld worden hiermee veel minder relevant. Zie ook democratie in verval.